Z czym kojarzy się ćmielowska porcelana? Na myśl przychodzą klasyczne serwisy obiadowe marki, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jak najcenniejsze pamiątki.  Fabryka będąca dla Polaków synonimem tradycji, wyjątkowego rzemieślnictwa, ale i nowoczesności, obchodzi w roku 2020 swój wyjątkowy jubileusz 230-lecia istnienia.

Każdy przedmiot wykonany w ćmielowskiej fabryce to ręcznie wykonana praca, składowa cennej wiedzy i doświadczenia wielu osób. Projektantów, technologów, artystów, malarzy i innych pracowników zakładu, którzy wkładają serce w produkcję porcelanowych dzieł. W pracę nad jedną filiżanką zaangażowanych jest nawet do 8 osób. Z okazji swojego wyjątkowego jubileuszu Porcelana Ćmielów, stworzyła wyjątkową kolekcję limitowanych filiżanek, o której więcej piszemy tutaj.

Najstarsza wytwórnia porcelany

Początki ćmielowskiej manufaktury sięgają przełomu XVIII i XIX stulecia, co czyni ją najstarszą działającą do dziś polską wytwórnią porcelany. W roku 1790, miejscowy garncarz Wojtas skupił wokół siebie grupę rzemieślników tworząc niewielką manufakturę produkującą wyroby gliniane. Ta data uważana jest za początek istnienia marki Ćmielów. Fabryka oficjalnie rozpoczęła swoją działalność w roku 1804, produkując początkowo fajans.

Znaczący wkład w rozwój ćmielowskiej fabryki miał kanclerz wielki koronny Jacek Małachowski, który w 1811 roku podarował ćmielowskie wyroby znanym osobistościom Księstwa Warszawskiego. Porcelanowe dzieła trafiły między innymi do samego księcia Józefowa Poniatowskiego.

Rozwój fabryki

Z biegiem czasu, mały zakład powiększał zakres swojej działalności. Od 1821 roku  fabryka przechodziła przez ręce różnych właścicieli, a w 1839 roku przejęła ją rodzina Weissów. Wtedy właśnie zainicjowano produkcję porcelany. Manufaktura otworzyła początkowo sklepy w Grodnie i Warszawie. Produkowana przez nią porcelana wzbudzała tak duże zainteresowanie, że niejednokrotnie nie można było nadążyć z realizacją zamówień. Zaczęto więc rozszerzać produkcję i urozmaicać asortyment.

Pracownicy Porcelana Ćmielów, rok 1925, wszystkie zdjęcia materiały archiwalne Porcelana Ćmielów i Narodowe Archiwum Cyfrowe

Pracownicy Porcelana Ćmielów, rok 1935

Pracownicy Porcelana Chodzież, rok 1935

W związku z wyczerpywaniem się miejscowych złóż kaolinu, z których początkowo produkowano wyroby, podjęto decyzję o importowaniu surowca z Austrii. W tym samym czasie, główny projektant fabryki, Marinus Liedel, zaczął opracowywać nowe fasony porcelany, utrzymane w estetyce neorokokowej. W ten sposób, na przełomie lat 40. i 50. XIX wieku, narodził się kultowy fason Rococo.

Coraz większa popularność

Druga połowa XIX wieku to rozkwit działalności fabryki. Porcelana produkowana w tym czasie w oparciu o surowiec sprowadzany z Francji odznaczała się najwyższą jakością, pięknymi kształtami i starannymi dekoracjami. W fabryce trwała także produkcja kamionki i fajansu w tradycyjnych, angielskich formach. Lata 70 i 80 XIX wieku to także rozkwit produkcji porcelanowych figurek. Miniaturowe rzeźby z Ćmielowa służyły m.in. za kałamarze, wazoniki, czy przyciski do papieru. Do tradycji wytwarzania ćmielowskich figurek powrócono w latach 50. i 60. XX wieku.

Na początku XX wieku ćmielowska fabryka zaczęła odnosić pierwsze międzynarodowe sukcesy, takie jak Grand Prix na Wszechrosyjskiej wystawie w Petersburgu, otrzymane w 1901 roku, czy medale zdobyte na wystawach w Paryżu i Filadelfii.

Trudny czas i chęć odnowy

Produkcję utrudnił wybuch I Wojny Światowej, jednak mobilizacja i chęć rozwoju sprawiły, że została ona wznowiona w 1920 roku. Wkrótce, na przełomie dekad powstał m.in. legendarny serwis Empire, który nazwą i stylistyką nawiązywał do epoki klasycyzmu. Zaprojektowany został z myślą o siedzibie prezydenta RP na Zamku Królewskim w Warszawie.

W okresie międzywojennym w fabryce porcelany w Ćmielowie powstały znane kolekcje w stylu Art Deco – kubistyczne serwisy Kula i Płaski, a także fasony Pułaski i Lwów, z których ostatni przeznaczony był do polskich placówek dyplomatycznych. Wtedy też rozpoczęto w Ćmielowie produkcję różowej porcelany – będącej efektownym urozmaiceniem dla białej i kremowej ceramiki.

W 1926 ćmielowskie zakłady przejęły fabrykę w Chodzieży, gdzie produkowany dotąd fajans zamieniono na wytwórnię porcelitu. Do ponownego podziału dwóch fabryk doszło w latach 40. XX wieku, kiedy to niemieckie kierownictwo zdecydowało o odłączeniu Chodzieży, aby produkować tam wyłącznie fajans. Jednak ostatecznie wytwórcy sławnych w całej Europie porcelanowych wyrobów połączyli się na nowo w 2013 roku.

Wytwórnia Porcelany w Chodzieży  - rycina, rok 1924

Po II wojnie światowej, ćmielowska fabryka eksportowała swoje produkty m.in. do USA, Holandii, Turcji, Egiptu, Palestyny a także Wolnego Miasta Gdańska.

Nowoczesność

Ważnym okresem w dziejach fabryki porcelany w Ćmielowie są lata 50. i 60 ubiegłego wieku. Historyczne zakłady stały się wtedy jednym z najważniejszych w Polsce miejsc nowoczesnego designu. W tym czasie powstały kultowe serwisy do kawy i herbaty z serii Goplana, a także kolekcje takie, jak Krokus, June, London, Ina czy Dorota. W tym samym czasie odrodziła się w Ćmielowie tradycja wytwarzania figurek porcelanowych.

Mężczyzna widoczny na pierwszym planie to nikt inny jak Wincenty Potacki - jeden z kluczowych artystów związanych z ćmielowską porcelaną. Od 1935 roku współpracował z fabryką przez sześćdziesiąt lat projektując ceramikę oraz przedmioty użytkowe. Jednym z jego najsłynniejszych zestawów jest znana po dziś dzień Goplana.

Historyczne wzory popularne do dziś

Kolekcje z Ćmielowa zaprojektowane wiele lat temu, wciąż cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem. Przykładem jest wspomniana kolekcja Rococo, którą w latach 70, znany projektant Wincenty Potacki przywrócił do produkcji w oparciu zachowane w fabryce projekty z końca XIX wieku. Równie popularna do dziś jest także kolekcja Lwów zaprojektowana w latach 30. XX wieku.

Królewski gość

Ćmielowska porcelana od wielu lat gościła na stołach monarchów i dyplomatów na całym świecie, m.in: na dworze Jego Królewskiej Wysokości Filipa Króla Belgów, w Kancelarii Prezydenta RP oraz w Kancelarii Premiera RP, a także w Watykanie.

Wyjątkowe połączenie

Historycznym momentem było powstanie Polskiej Grupy Porcelanowej, która w lipcu 2018 roku połączyła siły 3 fabryk: w Ćmielowie, Łubianie i Chodzieży. Obecnie grupa łączy 4 marki: Ćmielów, Lubiana, Chodzież oraz Ćmielów Design Studio. Każda marka charakteryzuje się odmiennym asortymentem, co pozwala klientom znalezienie odpowiednich dla siebie produktów. Ćmielów i Chodzież wyróżniają się kunsztem ręcznego wykonania. Lubiana to jeden z największych producentów zastawy stołowej w Europie, który specjalizuje się w produktach o wysokiej jakości i funkcjonalności, skierowanych głównie do branży horeca. Z kolei Ćmielów Design Studio reprezentuje nowoczesne podejście do produktów użytkowych, które pojawiają się na wystawach na całym świecie m.in. w Museum of Modern Art w Nowym Jorku. Są idealną propozycją dla miłośników nowoczesnego designu. Ideą PGP jest zwiększenie dostępności porcelanowych produktów, które wyróżnia wielopokoleniowa tradycja. Mimo zmiany struktur firm, łączy je wciąż ta sama misja i niezmienna tradycja.

Dzieki archiwalnym zdjęciom zamieszczonym poniżej możemy cofnąć się w czasie...

Tak przed wieloma laty wyglądało miejsce zdobienia porcelany... Ponad dwustuletnie doświadczenie nie zmieniło jednak znacząco metod, które wyznaczają nam drogę do wyjątkowości. Obecnie w fabryce porcelany w Ćmielowie wciąż z wielką precyzją i kunsztem ręcznie zdobimy najpiękniejsze zestawy porcelanowe, tak by mogły zachwycać nawet na stołach elit i dyplomatów.

Kobiety podczas naklejania zdobień na porcelanowe naczynia. Widoczna m.in. Natalia Majewska (1. z prawej), fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Projektant Wincenty Potacki podczas pracy z porcelanowymi figurkami. fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Projektant Wincenty Potacki z ozdobnym porcelanowym elementem. W tle porcelanowe dzbanki. fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Wyprodukowane porcelanowe naczynia na deskach na prowizorycznych regałach. fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Wyprodukowane porcelanowe naczynia na wózku szynowym, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Kobiety podczas pracy przy porcelanowych naczyniach (1975)fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Wyprodukowane porcelanowe naczynia na wózku szynowym, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Dwa stulecia i trzy dekady doskonalenia fachu sprawiły, że współcześnie porcelana z Ćmielowa kojarzona jest z prestiżem i przedmiotem luksusowym. Na zdjęciach modelarnia, szlamownia, portiernia i inne pomieszczenia z początków lat funkcjonowania fabryki. Majestatyczna pamiątka dawnych lat.

Modelarnia, rok 1937

Szlamownia, rok 1937

Szlamownia, rok 1937

Fabryka Porcelany i Wyrobów Ceramicznych Ćmielów SA rok 1912

Portiernia

Portiernia rozbiórka

Portiernia, rok 1975

zdjęcia: materiały prasowe Porcelana Ćmielów i Narodowe Archiwum Cyfrowe

+ POLSKA GRUPA PORCELANOWA

Może ciebie zainteresować: Kolekcjonerskie filiżanki z najstarszej fabryki porcelany w Polsce jako pomysł na biznesowy prezent.